Bölgenin
bilinen en eski kaya kilisesi olup 4 mekandan oluşur. Tek Nefli Eski Kilise,
Yeni Kilise, Eski Kilise'nin altındaki Kilise, Yeni Kilise'nin kuzeyindeki
Yan Şapel.
10.
yüzyılın başlarına tarihlenen Eski Kilise, bugün Yeni Kilise'nin giriş
mekanı şeklinde ise de orijinalde tek nefli, beşik tonozlu bir yapıdır.
Doğusuna Yeni Kilise'nin eklenmesi sırasında apsisi tamamen yıkılmıştır.
Sahneler tonoz yüzeyine ve duvarların üst bölümüne yerleştirilmiştir. İsa'nın
hayatını kapsayan siklus tonozda panellere ayrılmış olup, sahneler sağ
kanatta başlayıp sol kanata doğru birbirini takip etmektedir.
Sahneleri:
Tonozun
ortasında aziz tasvirleri, sağ kanadında üst panelde Müjde, Ziyaret, Bakireliğin
ispatı, Beytüllahim'e yolculuk, Doğum, sol kanattaki üst panelde Üç müneccimin
tapınması, Masum çocukların katliamı, Mısır'a kaçış, İsa'nın mabete takdimi,
Zekeriya'nın öldürülmesi; sağ kanattaki orta panelde Elizabeth'in takip
edilmesi, Vaftizci Yahya'nın görevlendirilmesi, Vaftizci Yahya'nın kehaneti,
İsa'nın Vaftizci Yahya ile buluşması, Vaftiz, Kana düğünü; sol kanattaki
orta panelde Şarap mucizesi, Ekmeklerin ve balıkların çoğaltılması, Havarilerin
görevlendirilmesi, Kör adamın iyileştirilmesi, Lazarus'un diriltilmesi;
sağ kanattaki alt panelde Kudüs'e giriş, Son Akşam Yemeği, İhanet, İsa
Platus önünde, sol kanattaki alt panelde İsa Golgota Yolunda, İsa çarmıhta,
İsa'nın Çarmıhtan indirilmesi, İsa'nın gömülmesi, Kadınlar boş mezar başında,
İsa'nın cehenneme inişi, İsa'nın göğe çıkışı. Bu panelin altında aziz tasvirleri;
Girişin üstünde ise Başkalaşım sahnesi yer almaktadır.
Yeni
Tokalı enlemesine dikdörtgen planlı, basit beşik tonozludur. Doğu duvarında
kemerlerle birbirine bağlı dört sütun, sütunların arkasında yükseltilmiş
bir koridor, koridordan sonra ana apsis ile iki yan apsis yer alır. Beşik
tonozlu nefinde İsa'nın siklusu kronolojik sıraya göre daha çok kırmızı
ve mavi renkler kullanılarak işlenmiştir. Lapis mavisi, Tokalı Kilise'yi
diğer kiliselerden ayıran en önemli özelliğidir.
Enlemesine
nefte, Aziz Basil'in hayatı, çeşitli azizlerin tasviri ve çoğunluk İsa'nın
mucizelerine ait sahneler yer alır. Kilise 10. yüzyılın sonuna ve 11. yüzyılın
başına tarihlenmektedir.
Sahneleri:
Tonozun
kuzey kanadında Müjde, Ziyaret, Bakireliğin ispatı, Doğum ve Üç müneccimin
tapınması, tonozun kuzey duvarında Yusuf'un
birinci rüyası, Beytullahim'e
yolculuk, altında nişler içinde sekiz aziz tasviri, en altta ise Vaftizci
Yahya'nın çağırılması, İsa'nın Vaftizci Yahya ile buluşması, Vaftiz, İsa'nın
mabete takdimi, Matta'nın görevlendirilmesi, Havarilerin görevlendirilmesi,
Kana düğünü; batı kanadında Mısır'a kaçış, İsa'nın denenmesi, İsa 12 yaşındayken
mabette, tonozun merkezinde İsa'nın göğe yükselişi ve Havarilerin tanrı
yolunda görevlendirilmesi; tonozun güney kanadında İlk diakonlar, Pentakost
ve Havarilerin tanrı yolunda görevlendirilmesi; Tonozun güney duvarında
tanımlanamayan melekler, altında nişler içinde aziz tasviri, en altta ise
Zengin adamın oğlunun iyileştirilmesi, Jairus'un kızının iyileştirilmesi,
Felçlinin iyileştirilmesi, Lazarus'un diriltilmesi, Kudüs'e giriş ve son
yemek; batı kanadında Ayakların yıkanması; Ana apsiste İsa çarmıhta, İsa'nın
çarmıhtan indirilmesi, Kadınlar boş mezar başında, İsa'nın cehenneme inişi;
ana apsisin ön cephesinde İlk diakonlar, İsa ve Samarralı kadın, niş içinde
Meryem ve çocuk İsa; kuzey apsiste ise Peygamberlerin görünümü ve Melekler.
